Doeveren - Hulp Gat

Een hulpgat is een gat dat in de dijk wordt gestoken bij te hoog water in de rivier. Zo kan de waterstand min of meer gecontroleerd verlaagd worden, door het rivierwater elders te leiden. De palen geven aan waar het gat moet komen, zodat in de haast van het moment daar niet over getwijfeld hoeft te worden. Of de mensen in Doeveren zo blij zouden zijn als dit hulpgat gebruikt zou moeten worden, valt te betwijfelen. 

Oosterhout

Deze paal die in 2013 opnieuw is opgesteld, duidt de onderhoudsgrens aan. De inscriptie is aan één kant: GEMEENTE en aan de andere kant PROVINCIE. De scheidslijn loopt over het midden van de steen, heel elegant.
Uit de Stem van 16 mei: "Wethouder Marian Janse onthulde het nieuwe grenssteentje aan de Leijsenstraat. Het oude steentje raakte zwaar beschadigd, toen het gras in de berm werd gemaaid. De steen was niet meer te restaureren. Een tegelzet- en natuursteenbedrijf schonk de gemeente en Stichting Heilige Driehoek daarop een replica.  De originele grenssteen is overgebracht naar museum Oud Oosterhout."

Polder Ruigenhil bij Willemstad

Paal aan de Maltaweg.

De paal heeft aan vier kanten een tekst meegekregen. Op de twee andere kanten staat RUIGENHIL en HEININGEN. Met de THOREN VAN O.PLAAT wordt de kerktoren van Ooltgensplaat bedoeld.

Paal op de Oostdijk. Tekst op de paal: DE RUIGENHIL en DE VIERPOLDERS.

Bosschenhoofd

Paal tussen Zegge en Bosschenhoofd.
Deze steen is hier eind jaren negentig geplaatst, na jarenlang in een tuin van een inwoner van Zegge te hebben gelegen. De steen dateert uit het tijdperk dat de weg Zegge-Oudenbosch werd verhard (1885). De financiering van de weg werd verdeeld naar rato van de lengte van de weg op ieders grondgebied. De totale lengte was 4.925 meter, waarvan 2.727 meter onder de gemeente Rucphen, 1.707 meter onder de gemeente Oudenbosch en 491 meter onder de gemeente Oud en Nieuw Gastel. Het stuk onder Gastel werd door de andere gemeenten elk voor de helft betaald. In de stukken van destijds wordt vermeld “op het midden des wegs onder den gemeente Gastel op den berm des wegs een scheidingspaal te plaatsen lang 1,40 meter, zwaar 20 bij 20 centimeter, naar opgave te letteren”. Dus heeft er een grenspaal gestaan onder de gemeente Gastel op de ‘grens’ tot waar de gemeenten ieder hadden betaald (aldus M. Vissenberg van de heemkundekring, die hier onderzoek naar heeft gedaan.

Bijzonder aan deze paal is dat de twee namen allebei aan dezelfde kant van de paal staan met een duidelijke scheidingslijn ertussen. Inscriptie:
OUDENBOSCH | RUKVEN C.A.

Goirle/Alphen

Vlakbij de NL-B grenspaal (aan de overkant van de sloot) staat de gemeentegrenspaal met de (ondertussen vrijwel onleesbare inscriptie): "ALPHEN" en "GOIRLE".

Ook deze paal is sterk verweerd en al gedeeltelijk kapot gevroren. Op de foto staat hij rechtop, maar dat is maar tijdelijk. De paal is afgebroken, de voet is in 2012 opgegraven. Restauratie en herplaatsing, wat weg van doorgang daar ter plaatse zou heel mooi zijn. De paal staat op een driegemeentenpunt: Alphen, Goirle en Tilburg. Alleen "GOIRLE" is nog -gedeeltelijk- te lezen.

Dit paaltje en het volgende staat langs de Rechte Heide. Dit gebied is vorige eeuw in gebruik geweest als militair oefenterrein en was toen in besit van de gemeente Tilburg.

De letters lijken sterk op CT. Wellicht staan ze voor Cavalerie Terrein. De T kan ook op Tilburg slaan.

Een tweede paaltje staat wat verder. Het is opmerkelijk dat beide palen een specifieke vorm hebben: alsof het gerecyclede dorpels of vensterbanken zijn. De linkerzijde is keurig afgewerkt, de rechterzijde is erg ruw.

Tilburg/Goirle

Een grenspaal in een voortuin aan de Postelsehoefstraat 18. De paal zou van de grens van Goirle afkomen. De inscriptie is 1-406, maar niet meer zo goed te lezen.
Qua formaat zou het ook een mijlpaal geweest kunnen zijn.

In het boekje van Brouwer wordt een grenspaal genoemd tussen Hulten en Tilburg. Naspeuringen ter plaatse en navraag bij de landeigenaar hebben geen paal opgeleverd.

Munnikenhof

Deze linie vormde een onderdeel van de zogeheten Coehoornse Zuiderfrontier. Op de grens van Terheijden en Breda zijn de overblijfselen van de linie terug te vinden. Het Markkanaal snijdt de vroegere verdedigingslinie ongeveer in tweeën. In 1911 was het met het graven van het Markkanaal gedaan met de oorspronkelijke linie. Bij koninklijk besluit van 1956 is de linie formeel opgeheven. In dat zelfde jaar kreeg het gebied de status van natuurreservaat.Staatsbosbeheer gaat de Linie van de Munnikenhof nu op Bredaas grondgebied opknappen. De voormalige gemeente Terheijden deed dat eerder al aan de overkant van het kanaal. De drie stenen 85, 86 en 87 staan ten zuiden van de Salesdreef

Palen als deze staan door het hele land rond huidige en vroegere militaire gebieden en gebouwen. Bekend zijn de palen van de stelling Amsterdam en de palen op de Grebbeberg, bij de voormalige versterkingen aldaar.

Ossendrecht/Calfven

Op het plaatje op de steen staat:
"De Geuzenkei. De vermoedelijke scheiding tussen de heerlijkheden van Ossendrecht en Calfven. Anno:1350".
De steen is nog vrij nieuw en historisch niet 100% verantwoord, maar wel een mooie steen.

Rondom Breda

Voor meer informatie over de stenen rond Breda klik op deze link.

Met deze steen beginnen we de serie rond Breda. Deze staat ten Noord-Oosten van de stad, op het terrein van benzinestation Kalix Berna, aan de A27 ri Utecht.
Het is een hardstenen paal, boven de grond een halve meter hoog, doorsnee 15x20 cm. Het Bredase wapen staat aan de Oosterhoutse kant en het Oosterhoutse wapen aan de Bredase. De paal is opgeknapt en staat in een stukje bestrating. Achter het Portiershoefke onder Teteringen schijnt ook nog een dergelijke paal te staan. Deze heb ik nog niet kunnen vinden.

Aan de Oosterhoutseweg, iets ten zuiden van de Tilburgsebaan, staat een basaltzuil met onregelmatige doorsnede, grijs geschilderd, met een rode kop, met op het grijs in witte letters geschilderd ‘Oosterhout’ en ‘Teteringen’. Deze paal stond oorspronkelijk verder naar het noorden en is na de grenswijziging van 1997 verplaatst naar de huidige grens.

Vervolgens een oude steen aan de Oude Bredase baan, die nog op de oude grens staat. Nu dus Oosterhout.

Aan de Meerberg, schuin tegenover de kruising met de Bergsebaan.

Een aardig paaltje van moderne makelij aan het Markkanaal. Op deze plaats kruist het kanaal de oude stelling Munnikenhof (zie elders op deze pagina).

In de voortuin van het huis Teteringsedijk 8 ligt een basaltzuiltje waarvan wordt gezegd dat het de vroegere grenspaal was tussen Breda en Teteringen.Ik heb de eigenaar van de tuin ernaar gevraagd, maar die wist niets van een grenspaal af. Als hij de paal opruimt kraait er dus geen haan naar.

De eerste van de twee overgebleven paaltjes ten Zuid-Oosten van Breda. Deze staat in het bos op een knik in de gemeentegrens, onder het gehucht Achterste Rith.	Deze paal, die evenals de vorige op de topografische kaart vermeld wordt, staat ten zuiden van de Montenslaan. De hieronder beschreven paal is waarschijnlijk de paal die hier noordelijk van stond.
Op de topografische kaart zijn nog twee van deze palen ingetekend, maar die heb ik niet gevonden. Wel staat er in in het streekmuseum de Weeghreyse in Rijsbergen. Hier volgt een stukje uit dagblad "de Stem", verschenen ter gelegenheid van de opening van het museum. Het bijzondere aan de paal zijn twee inscripties. Op de ene kant staat ‘Rysbargen’, op de andere ‘Hage’. Volgens Kees Jochems van de Stichting Streekmuseum Weeghreyse gaat het om een grenspaal. „Het heeft iets te maken met een oud grensgeschil tussen de vroegere gemeenten Rijsbergen en Princenhage“, zo weet hij. Een bezoekje aan een prominente kenner van de Rijsbergse geschiedenis brengt meer duidelijkheid. „Ik ken dat soort palen wel. Ik weet er een paar te staan. Eentje heb ik gevonden bij een boer op het erf. Hij had er een hek aan gehangen. Ik heb die paal weer losgewrikt. Dat werd nog gezien door de boswachter. Hij dacht dat ik die paal wilde stelen. Maar ik zei; ‘dit is een grenspaal. Dit is eigendom van de gemeente. Deze paal hoort hier niet te staan.’.“ De grenspaal staat nu weer op zijn oorspronkelijke stek nabij de Vloeiweide.De grenspalen zijn vierkant en hebben doorsnee van 20 bij 20 centimeter. Ondanks hun onopvallende uiterlijk hebben ze helaas de interesse gewekt van enkele mensen, zo weet hij. „Bij sommige zijn de inscripties eruit gehakt. Die zullen nu wel bij iemand op de schoorsteen staan“, merkt hij zuurtjes op.Het betreffende grensgeschil wordt beschreven in het boek ‘Grenspalen, mijlpalen en stoeppalen’ van Gerard Otten. De geschiedenis van de palen gaat terug tot 1607, zo valt te lezen. In dat jaar beweerden de heerlijkheden Hage en Rysbargen dat de Buikse Hoef in de Montenslaan onder Rijsbergen tot hun grondgebied moest worden gerekend. Dit was van groot belang vanwege het innen van de belastingcenten. De gemeente die de Buikse Hoef kon inlijven was verzekerd van extra inkomsten. Het geschil bleef jarenlang onopgelost. In 1690 heeft landmeter J.F. Herrebertus nog een kaart gemaakt van het betwiste gebied, maar zelfs dit bracht geen oplossing. Pas in 1729 kwamen de gemeenten tot een overeenkomst.

Op de gemeentegrens van de huidige gemeenten Breda en Zundert, vlak bij villa Dennenhoeve en hectometerpaal 40,1 aan de westzijde van de weg, tussen de hoofdrijbaan en de parallelweg, staat een basaltzuiltje, helder wit geschilderd met rode kop, dit dankzij de goede zorgen van grenspaal vriend Peter Dirven, die de rode kop en de belettering voor zijn rekening heeft genomen.

Deze paal, die aan de anderkant van de weg staat is door Peter gerepareerd en teruggeplaatst.

Deze paal gaf de grens aan tussen Nieuw-Ginneken en Breda aan de Bavelselaan. Hij staat nu in de tuin van het Museum Paulus van Daesdonck aan de Pennendijk in Ulvenhout.

Een tweede steen van deze klasse staat nog op de originele plaats.

Deze grenspaal staat aan Rijsbergse baan, links van de weg ongeveer 500m ten noorden van het viaduct onder de A58. Gevonden met hulp van Peter Dirven.

Roosendaal - Oud Gastel

Kijkend naar het zuiden	Kijkend naar het noorden
Het grenspaaltje ten noorden van Roosendaal, rechts in de berm van de Gastelse weg. Bij de reconstructie van de weg schijnt dit paaltje verdwenen te zijn.